| Главная » Файлы » Рефераты |
Казангап, Ж. Айтпаков, Е.Есжанов,Б.Басыгараев и др.
|
Еще больше материалов по этой теме можно найти здесь » [Ән күй (музыка)] |
03.02.2012, 17:10 |
| КАЗАНГАП В казахском музыкальном наследии творчество кюйши Казангапа Тлепбергенова занимает особое положение. Кюи Казангапа представляют одну из ярких вершин народного творчества. Каждый его кюй отличается глубиной содержания, совершенством форм, красотой музыкального языка, сложностью и отточенностью всех технических приемов. Обучавшийся у великих кюйши, воспитанный на лучших образцах народного искусства, Казангап создал свою исполнительскую школу, оригинальную по стилю и манере игры. Великий кюйши жил на рубеже двух столетий (1854-1921 г.г.) Он родился в семье бедного пастуха Тлепбергена в местности Акбауыр, расположенной на полуострове Куланды у Аральского моря. Трудное детство выпало на долю сына-первенства, рано взявшегося помогать отцу в его тяжелой работе. Единственной радостью мальчика, одиноко пасшего байский скот, была домбра. Маленький Казангап поверял ей свои детские мечты. Сначала Казангап учился у домбристов своего аула. Он неотступно следовал и за всеми приезжавшими в аул кюйши, стараясь перенять у них новые кюи. Возмужав, Казангап твердо решил стать профессиональным домбристом. С согласия отца он едет к знаменитому кюйши Торешу, жившему в местечке Донызтау-Акколка. Тореш, поразившийся могучему таланту молодого домбриста, открывает ему многие тайны инструмента, обучает кюям и на прощание дает бата-благословение. Казангап, окрыленный встречей с Торешем, продолжает совершенствовать мастерство у кюйши Орынбая, проживавшего в Бескала, у эмбинца Курманияза, у Усена-торе из Каракамыса. Познав искусство величайших домбристов, Казангап и сам пробует сочинять, оттачивая свой стиль, исполнительскую манеру. Важным событием в жизни Казангапа стала встреча с Усеном-торе, богатым, влиятельным человеком, управляющем ярмаркой сначала в Оренбурге, затем в Каракамысе (ныне Темир). Но не знатным родом, не сотнями табунов и отар гордился Усен-торе, слава великого кюйши была ему дороже всех богатств. И редко когда домбристы соглашались выступать с ним в одном тартысе (состязание): по мастерству он никогда никому не уступал. Тартыс седого Усена-торе с молодым Казангапом явился необычным праздником, торжеством настоящего искусства. Состязались равные – но нежно и мягко пела домбра старого кюйши, настойчиво и звонко пела домбра Казангапа. Тогда в этом тартысе не было побежденного; Усен-торе в знак признания таланта Казангапа оказал ему самые высокие почести: надел на него чапан и подарил верблюда. Казангап же до конца жизни считал Усена-торе своим учителем, открывшим ему тайны инструмента, научившим его многим кюям, и сохранил воспоминания этой встречи в кюях "Ысырма", "Киту-киту, кайт-кайт", "Шыныаяк". Ярким событием конца прошлого столетия стал тартыс между девятью сильнейшими домбристами, который организовал в Конрате Азиберген-хан. Это был один из выдающихся тартысов конца 19-го века: сразу четверо уже признанных кюйши Орынбай, Дукенбай, Каратос-Аймагамбет и Каналы-торе вышли показать свое мастерство. Обязательным условием конкурса было исполнение 62 кюев с названием "Акжелен". Казангап сыграл наиболее интересные варианты-импровизации 62 "Акжеленов", среди которых особенно выделялся первый кюй всего цикла. "Кюй шакыргыш Акжелен" (кюй созывающий Акжелен) тонкостью штриховой техники исполнения и добавленными новыми тематическими эпизодами. Заслуженную победу в тартысе одержал Казангап, и слава о нем быстро разлетелась по всей степи. Каждый кюй Казангапа – это философское размышление о жизни и судьбе простых людей. Выходец из народа Казангап остро чувствовал все лишения и нужду, выпавших на долю огромного большинства казахов. Поэтому-то его домбра пела о несправедливости, поселившейся в казахской степи, поэтому-то народная память бережно сохранила и донесла до нашего времени музыкальное наследие Казангапа. Кюи являются для нас одним из главных источников изучения жизни Казангапа, так как характерной чертой его творчества была автобиографичность. Будучи человеком очень тонким и восприимчивым по натуре, Казангап быстро реагировал на происходящие вокруг него события, на социальные конфликты и перемены, все отражая в своих кюях. Так кюй "Кокил" - это размышление о человеческой судьбе, "Балжан катын" - повествование о горькой доле насильно выданной замуж девушки, кюй "Мухамбетжан-бала" рассказывает о мальчике, убитом нищетой и голодом. Нашла в творчестве свое отражение и тема прекрасного: изящные женские образы мы встречаем в кюях "Буранбел Акжелен" и "Тентек Акжелен". Казангап был одним из первых, кто обратился к теме революционных преобразований в Казахстане – о событиях 1916 года повествует кюй "Сен кеткенде, мен кайтем", строителю нового общества посвящен кюй "Учитель". У Казангапа было немало учеников и последователей, среди которых мы могли бы назвать Кадырали Ержанова, Мырзалы Толеуова, Амиржана, Кайырлы, Балмагамбета, Жумалы, Машалака, Забиру Аубакирову, Боранбая Бердалиева, Кожая, Тайпана, Абдигали Жанбыршиева, Молдагали Балымбетова, Бимана Кенжебаева, Райымбергена Жолекенова, Лукпана Мухитова, Жалекеша Айпакова, Рустембека Омарова, Мажита Бейсенбаева, Келбета Тлеулина, Сабилхана Хамзина, Ембергена Жумалиева, Жанабергена Албетова, Айсу Шарипова, Бакыта Басыгараева, Избасара Ильясова и других… ЖАЛЕКЕШ АЙПАКОВ "…Среди домбристов, исполняющих произведения Казангапа, особенно выделялся заслуженный артист республики Жалекеш Айпаков… У Жалекеша имеется более двадцати кюев из репертуара Казангапа", - писал академик А.К. Жубанов в своем сборнике "Струны столетий". Среди исполнителей кюев Казангапа Жалекеш занимал особое место. Именно в его исполнении Кюи Казангапа впервые стали известны массовому слушателю. Игра Жалекеша отличалась аккуратностью и тщательностью; он был очень требователен к себе как к домбристу. Прежде чем начать играть любой кюй, Жалекеш обязательно настраивал домбру, полностью проверяя строй инструмента. Жалекеш умел, несмотря даже на самый быстрый темп, раскрывать во всех кюях их значение и философское содержание. "Чем больше играл Жалекеш, тем сильнее он воодушевлялся", - вспоминают его ученики. Жалекеш Амангосулы Айпаков родился в 1904 году 15 июня в 22 ауле Шалкарского района Актюбинской области. С детства знавшего домбру, Жалекеша как блестящего виртуоза пригласили в Алматы, где он с 1935 года начал работать в Казахской государственной филармонии. Многие годы он был солистом. В это время по решению правительства был организован оркестр народных инструментов, в дальнейшем переименованный в Казахский государственный академический оркестр имени Курмангазы. Жалекеш Айпаков был первым исполнителем, который привез Кюи Казангапа в Алматы. Он играл не только Кюи Казангапа, но был блестящим интерпретатором кюев Курмангазы, Дины, Мамена и других. С 1953 года Жалекеш начал работать в Актюбинской областной филармонии. За большой вклад в дело пропаганды казахской народной музыки и активную концертную деятельность Жалекеш Айпаков был удостоен медали "За трудовую доблесть" и звания заслуженного артиста республики. Жалекеш умер в 1967 году в городе Актобе. МАЖИТ БЕЙСЕНБАЕВ Одним из продолжателей исполнительской традиции Казангапа является Мажит Бейсенбаев. Кюи в исполнении Мажита-аксакала получают особую лирическую окраску и отличаются тонкой штриховой техникой. Мажит-аксакал дал сведения о жизни и творчестве Казангапа, рассказал о многих народных кюях. Бейсенбаев Мажит родился в 1905 году в местности Шубартау, в песках Улыкума близ станции Шалкар. В это время в ауле жил известный кюйши Доскабыл, он подарил только что родившемуся ребенку свою домбру и пожелал ему стать хорошим кюйши. Мать Доскабыла, которая принимала новорожденного, тоже умела играть на домбре и немного пела. Вот так, окруженный с самого детства музыкой, рос Мажит. Не отставая ходил он за кюйши Конакбаем, который научил его многим кюям. У своего отца Бейсенбая, долгие годы дружившего с Казангапом, Мажит перенял игру знаменитого кюйши. Важное значение для Мажита имело состязание в игре (тартыс) с кюйши Келбетом. Во время встречи с сыном Казангапа жырау Боранбаем Мажит получил много советов, как исполнять кюи Казангапа. После войны Мажит поселился близ города Алги, начал заниматься сельскохозяйственными работами. Мажит-аксакал воспитал в своих детях любовь к искусству: дочь Сара – айтыскер, сын Отегул – талантливый домбрист, с подлинным мастерством исполняет кюи Казангапа. РАЙЫМБЕРГЕН ЖОЛЕКЕНОВ Райымберген Жолекенов родился в 1895 году в ауле Косагаш Карабутакского района Актюбинской области. На музыкальное воспитание Райымбергена повлиял его отец Жолеке, в доме которого постоянно собирались лучшие певцы, кюйши, жырау всей округи. Не было такого музыканта, которого бы не знал Жолеке. Он и сам сочинял песни. В годы юности Райымберген встречался с самим Казангапом и выучил у него несколько кюев. Со многими известными домбристами искал встречи Райымберген, у каждого учился. Одним из них был кюйши Жиенали. Мягкий голос его складной домбры хорошо помнили во многих аулах. Гостя у Райымбергена, Жиенали состязался с ним в исполнении кюев. В последние годы жизни Райымберген жил в Актобе, где продолжал встречаться с жырау и кюйши. С известным домбристом Ж. Айпаковым они обменивались знаниями о приемах игры кюев Казангапа. Жолекенов Райымберген умер в 1972 году в г. Актобе. КЕЛБЕТ ТЛЕУЛИН Келбет знал самого Казангапа. Он был одним из лучших интепретаторов его кюев. Келбет-аксакал исполнял около двадцати кюев великого кюйши. Тлеулин Келбет родился в 1913 году в ауле Кокала близ станции Шалкар. С детства Келбета привлекали кюи и песни. Еще мальчиком он начал учиться у известного в то время кюйши Сапырали Жалымбетова. В молодости после тяжелой болезни Келбет-аксакал потерял зрение. Тогда единственным его утешением стала домбра, которую он закал лучшему мастеру Амиржану, отдав за нее несколько баранов и двадцать килограммов шерсти. Домбра – верный спутник Келбета-аксакала – до последних дней пела в его руках. Желая в совершенстве овладеть манерой игры Казангапа, как можно полнее изучить его творчество, Келбет специально искал его учеников. В течение продолжительного времени Келбет-аксакал оттачивал свое мастерство у Балмагамбета, Жумалы и Жалекеша, участвовал в тартысе с кюйши Конакбаем. Келбет-аксакал прекрасно исполнял кюи не только Казангапа, но и народные, а также кюи одного из учителей Казангапа Усена-торе. Сочинения последнего он учил у известного домбриста Камбара Медетова, который был лично знаком с самим Усеном-торе. Уже зрелым мастером встретился Келбет с продолжателем традиции Курмангазы и Мамена Кали Жантлеуовым. Их встреча была подлинным праздником музыки. К Келбету-аксакалу часто приезжали молодые домбристы и он с радостью делился с ними своим искусством. Одним из первых его учеников был Садуакас Балмагамбетов. Келбет-аксакал умер в 1982 году. РУСТЕМБЕК ОМАРОВ Одним из тех, кто сохранил и донес до нашего времени кюи Казангапа является народный артист Рустембек Омаров. Р. Омаров родился в 1919 году в селе Шарбакты Павлодарской области. Его отец любил петь и немного играл на домбре. С детства Рустембек увлекался пением. В 5 – 6 лет начал играть на домбре. Маленького Рустембека часто видели с такими жырши, как Салык, Токыбай, Темирболат. В своем ауле его начали называть анши-бала (мальчик-певец). В 1934 году четырнадцатилетний Рустембек приехал в Алматы и устроился работать в оркестр народных инструментов. Его учителем и наставником в то время был Охап. Поражаясь таланту юноши, Охап в знак благодарности подарил своему одаренному ученику домбру, которую заказывал для себя. Вскоре Рустембек поступил в Ленинградский музыкальный техникум. Но закончить обучение не успел: началась Великая Отечественная война, и Рустембек ушел на фронт. После войны Рустембек закончил Алма-Атинскую консерваторию. Жубанов А.К. писал: "Рустембек исполняет кюй с особой четкостью и ясностью, строго сохраняя темп. Его пальцы никогда не берут неточных нот. Как плохие всадники, не управляющие своим конем, встречаются такие домбристы, которые, все время ускоряя темп, загоняют кюй, но для Рустембека это не характерно. Чей бы ни был стиль, Рустембек исполняет кюй только ему присущими приемами игры". Слушая игру уже переступившего рубеж шестидесяти лет Омарова, мы понимали, что перед нами "академик домбры". Рустембек обладал подлинным талантом и удивительной памятью, потому однажды выученные кюи он донес до нашего времени, точно передавая тему, форму, штрихи. У Охапа и Дины Рустембек учил кюи Курмангазы, у Кали – кюи Мамена, у Жалекеша овладел традицией Казангапа, у Абикена – традицией Таттимбета. АЙСА ШАРИПОВ Один из лучших исполнителей кюев Казангапа – Айса Шарипов. Айса Шарипов родился в 1933 году в селе Уил Актюбинской области. Отец Айсы, Шарип играл на домбре. В годы Великой Отечественной войны он погиб в сражении под Ленинградом. Айса начал играть на домбре с 3 – 4 лет. Мальчика взял к себе брат отца Нуракан Нурмашев. Он во многом определил дальнейшую судьбу Айсы, связав ее навсегда с искусством. Нуракан организовал народный театр в Уиле. У него есть свои сочинения – песни, кюи. На становление Айсы-домбриста повлияла и жена старшего брата Батиш. В 1946 году четырнадцатилетний Айса приехал в столицу, где специальная комиссия из десяти человек после прослушивания решила оставить Айсу в оркестре имени Курмангазы. Работая в оркестре Айса встретился со многими прославленными кюйши и жыршы. Так он перенял кюи Казангапа у Жалекеша Айпакова. БАКЫТ БАСЫГАРАЕВ Бакыт Басыгараев родился 14 января 1928 года в местности Куланды Аральского района Кызылординской области в семье рыбака. Бакыт закончил семилетнюю школу имени Жамбыла Жабаева в Уш-сае Мойнакского района. Здесь, в школе, домбристы Даулеткелды, Абдигали и Жумалы не раз рассказывали Бакыту о Казангапе. У них Бакыт учился играть кюи Казангапа. С 1945 года Бакыт стал работать секретарем Уш-сайского сельсовета. Закончив в 1954 году 10-й класс казахской школы имени Шевченко, Бакыт вернулся в Куланды, где стал работать учителем в школе и организовал самодеятельный кружок домбристов. В те же годы произошла его встреча с одним из лучших учеников Казангапа Кадырали Ержановым, у которого Бакыт перенял целый ряд кюев выдающегося кюйши, отшлифовал приемы игры. Имя Бакыта Басыгараева хорошо известно в Казахстане. В Актобе он организовывал вечера народной музыки, очень часто выступал с сольными концертами. Кроме того, он также сочинял терме и кюи. Его кюи "Толкында" и "Амангосым аман болсын" по стилю близки к кюям Казангапа. Тмат Мерғалиұлы – профессор, зерттеуші Қазанғап Тілепбергенұлы Қазақтың атақты халық композиторы, асқан домбырашысы, күйшісі. Қазіргі Ақтөбе облысы Шалқар ауданына қарасты Құланды деген жердің "Ақбауыр" құмында кедей шаруа семьясында туған. Қазанғаптың әкесі Тілепберген Қабақ деген белді рудың ішіндегі Шанышқылы дейтін аз рудан болатын. Соған қарап жергілікті байлар мұны "келімсек", "қара қарын" деп кемітетін. Тілепберген өмір бойы сыйрағы шаққан кедей болып кісінің малын бақса, анасы байдың малын суарып, отын жағып күнелтіс етті. Осындай өмірдің жоқшылық, ауыртпалығында дүниеге келген Қазанғап, он жасынан бастап Жамантай байдың қозысын бағады. Сөйтіп, жасынан домбыраға ерекше бейім Қазанғап, бір қолында таяғы, бір қолында домбырасы, әнін салып, күйін шертіп, даланы басына көтеріп он жыл қой соңында болады. Қазанғаптың жасы жиырмаға жетіп, өзінің құлағы естіген жердегі домбырашылардың атын біліп, алғашқыда ауылдың шалдарынан, кейін ел аралап жүрген белгілі домбырашылардан күй үйреніп, репертуарын молайтумен қатар, домбыраны еркін меңгеріп, кейбір қолы сараң жүретін домбырашылардан алған күйлерін, тап осы жері былай болуы керек-ау деп, өзі көркемдеп жіберетін дәрежеге жетті. Қазанғап домбыра тартыста жаңа бір түрлер шығаруға талпынады. Ол пернелерді басқанда саусақтардың пернеден қашық болмауы, шапшаң, екпінді күйлерді тартқанда дыбыстың таза шығуына тікелей байланысты екендігін біледі. Ал, күйдің характерлі болуына, динамикасын көтеруге сүйретіп қағудың (триол қағысы немесе түрікмен қағысы деп аталынып жүр кәзірде) үлкен себебі барлығын дәлелдеп, өзі талайларға тартып көрсетеді. Домбыраның қақпағына қолын тигізіп тақылдатып қағатын кейбір домбырашыларға Қазанғап: "Сенің қолыңдағы дауылпаз (дабыл) емес, шектің таза өз үнін бер, дыбысты үркітпе"-дейді екен. Қазанғап домбырашылық орындаушылықта бірқатар музыкалық сезімнің күшті екендігін сездіретін үлгілер көрсетті. Әсіресе, сол қолдың тәртіпті болуына көп еңбек сіңірді. Атақты күйшінің орындаушылық техникасы өскен сайын алдынан жаңа жолдар шыға берді. Ол енді, ел аузынан атын естіген домбырашылардың өзін көруге, әңгімелесуге, күйінен үлгі алуға асық болады. Сөйтіп, әкесінен ұлықсат алып, 1875 жылы Қазанғап Доңызтау, Аққолқадағы атақты Төреш домбырашыға барады. Төреш те Қазанғаптың домбыра тартысына разы болып: "Шырағым, бұл жолды шыңдап қууға жарайтын екенсің, болашағың күшті екен,- Бесқалада Орынбай домбырашы бар, атыңның аяғы жететін жер ғой, талаптанып шыққансың, соған барып, көріп қайтқаның жөн болар"- дейді. (Бесқала Қарақалпақстандағы Қоңырат қаласының бір аты.) Осы жолы Қазанғап Төрештен "Нар идірген", "Едіге", "Ақжелеңнің" бірнеше түрлері мен Төрештің өз "Ақжелеңін" үреніп, Бесқалаға жол тартады. Өзі күшті домбырашы Қазанғап, халыққа симасын ба, қона, түстене отырып, өнерін жүрген жеріне жая, халық ішіндегі тарап кеткен көркем күйлер болса, оны ала отырып Бесқаладағы Орынбайға келеді. Орынбай да айта қалғандай домбырашы екен. Ол Қазанғаптың тартысына қатты риза болып: "Оң қолың мен сол қолың бірдей, саусақтарың пернеде жатық жүреді. Шектің өзін ғана іліпқағып, күйдің дыбысын таза шығарасың. Күй тартқанда кей жерлерін екпіндетіп аласың. Мұның бәрі өте жақсы. Домбыраны еркін, тік отырып тартасың бұл да дұрыс. Тағы бір ерекшелігің – домбыраның пернелеріне қарамай тартады екенсің, мұның тамаша қасиет. Жабыдай жалтақтап, буынға секіргенде тұқырып, пернеге қарап отырар ма шіркін, сенде ол жоқ. Жалғыз ақ "Нар идірген" сияқты күйлерді тартқанда, күйдің негізгі әңгімесі қайсы уақыттарда үстіңгі шекте болады. Оған келгенде, басқа күйлердегі өр тартысыңды өзгертіп, майдалап, ертек айтқандай болу үшін үстіңгі шекті сөйлету керек, ол күйдің насихаты үстіңгі шекте"- дейді. Сөз арасында Орынбай Қазанғапқа енді өз жанынан күй шығаруға толық мүмкіндігің бар, оған шамаң келеді деп кеңес береді. Орынбай айтқан ақыл-кеңесі мен өзінен үлкен үміт күткеніне Қазанғап қатты риза болып еліне қайтады. Ауылына келіп, ата-анасының қасында кешкісін көлеңкеде отырып, шалқыта күйлерін тартады. Қазанғап тартқан күйлер талайлардың жан дүниесін елжіретеді. Бұрын Тілепбергеннің жалғыз баласы ағаш арқалап ел кезіп кетті, пайдаға кеміс болды деп жүргендер енді кимелеп, Тілепбергеннің кішкене қараша күркесіне симай, көтеріп кете жаздады. Күй тыңдауға жиналғандарға Қазанғап көрген-білгенін, жүрген жерлерін баяндап – менің елді аралап, жер көруіме себеп болған, мені халыққа танытқан серігім - торы атыма тырнақ алды күйімді арнап едім деп, "Торы ат" күйін тартады. Бірден бірге Қазанғаптың атағы елге тегіс жайыла бастайды. Ол орындаушылық пен қабат күй шығаруды да күшейте түседі. Ел Қазанғаптың күйін жыршының жырындай тыңдайды. Жалғыз үйлі Шанышқылы енді көбейді. Бүкіл ел болып оны бауырына тартты. Біраз күн ауылында болып, Қазанғап тағы жолға шығады. Ол Жем бойын, Орынбор, Ақтөбе, Қостанай, Тройск, Ырғыз, Шалқар, Темір, Ойылды аралайды. Осы сапарында атақты әнші Сарымен кездесіп, оның Ырғыз түрмесінде жатқандағы өлеңін тыңдағанда, Қазанғап өзінің жалғыз емес екендігін, патша тұсында талай сабаздардың қолы байлаулы, тұрмыстан, заңнан таяқ жейтінін енді білді. Әсіресе, Сарының салған әні, сай сүйегіңді сырқырататын өлеңдері Қазанғапқа үлкен әсер етті. Ал Орынборға барғанда белгілі домбырашы Үсентөрені көріп, жыршы Молдабайды тыңдап, Мұхиттың самғаған дауысын естіді. Өзі сияқты музыка өнерін қуғандардың хал-жағдайымен танысты. 1894-1895 жылдары Қазанғап Маңғыстауды аралап, Адайдың домбырашыларының тартқандарын тыңдап, он бес пернелі домбырамен түрікпен күйлерін үйренеді. Маңғыстау жеріне арнап "Маңғыстау" атты күй шығарады. Осылайша Қазанғап бірқатар жерді аралағаннан кейін, көп алысқа шықпай, ауылда болады. Негізгі ұстаған бағыты күй шығарумен айналысып, "Кіші қаратас", "Үлкен қаратас", "Домалатпай", "Бұраңдама келіншек", "Ілме", "Жанылтпаш", "Кербез Ақжелең", "Ақ сұңқар құс", "Молдан бол, биің бол бәріңе де бір елім", "Дүркін-дүркін дүние", "Қап, әттеген-ай", "Ұмытты қалды, ұмытты", "Аманда бол шырағым", Түрікпен сазына шығарған "Кел сәнә батыр, кел сәнә" атты күйлерін өмірге әкелді. 1916 жылы 25-июнь жарлығында патшаға адам бермейміз деп Құланды елі Қарақұмға қарай көтеріліп көшкенде, көлігі жоқтықтан Қазанғаптың үйі жұртта қалып қояды. Тұрмыстан таяқ жегенім жалғыз осы ма деп, өздері сияқты басқа ауылдардың қоңсыларының қалғандарымен қосылып, бір ауыл болып, кемпір-шал, бала-шағаны жыйып, оларға рухани дем беріп, өзі шығарған "Жұртта қалған", "Акоп" (Окоп) күйлерін тартып жұбатып отырады. Қазанғап "Жұртта қалған", "Акоп" күйлерінде 25 июнь жарлығының ылаңынан елдің сергелдеңге түскенін, қара күштің түпкілікті тамырының тайыздап, халықты мылтықпен қорқытып ұстай алмайтындығы суреттелген. Сөйтіп, Қазанғап бұл күйлерінің шумақты жерлерін әлеуметтік уақиғаларға, халықтың еркіне арнайды. 1917 жылы Қазан төңкерісінен кейін келген жаңа үкімет халық шаруашылығы мен қатар халық ағарту жұмысын дамытуды қолға алады. Бұрын байдың қозысының соңында жүретін қазақ балалары, енді кітап салған дорбасын арқалап мектепке барды. Мұны көрген Қазанғап қатты сүйсінді, шаттанды. Жас буынға өнер білімінің есігін ашып құшағын жайған халық мұғалімдеріне, өзінің композиторлық алғысын айтқысы келді. Сөйтіп, 1920 жылы Қазанғап "Учитель" (Мұғалім) атты күйін шығарды. Жоғарыда аталған күйлерден басқа Қазанғаптың: "Тентек Ақжелең", "Бұранбел", "Көкіл", "Балжан", "Бозжорға", "Майқоңыр", "Бөгелек" атты шығармалары бар. Қазанғаптың домбырашылық дәстүрін алып қалған, бізге жеткізген көптеген шәкірттері болды. Солардың бірі: Қазақ ССР-на еңбегі сіңген артисі Жәлекеш Айпақов пен қарт домбырашы Кәдірәлі Ержанов. Қазанғап шығармалары Қазақтың Құрманғазы атындағы ұлт аспаптар оркестрінің репертуарынан кең орын алып, композиторлардың көптеген симфониялық шығармаларына енді. Республикамыздағы музыкалық оқу орындары мен мектептерде оқу программасына еніп, грампластинка, радио, теледидар арқылы жұртшылыққа тегіс тарады. Тмат Мерғалиұлы – профессор, зерттеуші ҚҰДІРЕТТІ КҮЙШІ Қазақ музыкасы тарихында халық өмірін өз творчествосына арқау еткен, аспапты музыканың шолпан жұлдыздарының бірі – Қазанғап Тілепбергенұлы. Қазанғаптың өмірі мен творчествосын жан-жақты зерттеп, оның музыкалық мұраларын алғаш қағазға (нотаға) түсірген академик Ахмет Жұбанов. Ол өзінің "Қазақ композиторларының өмірі мен творчествосы", "Ғасырлар пернесі" атты көлемді еңбектерінде Қазанғаптың композиторлық, орындаушылық өнер жолы туралы құнды пікірлер айтқан. Қазанғап - өзінен бұрынғы домбырашылардың асыл мұраларын халық арасында насихаттаумен қатар, өз жанынан да көптеген күйлер шығарған адам. Оның "Кіші қаратөс", "Үлкен қаратөс", "Торы ат", "Домалатпай", "Кербез Ақжелең", "Жаңылтпаш", "Дүркін-дүркін дүние", "Қап, әттеген-ай", "Ұмытты қалды, ұмытты", "Аманда бол шырағым", "Жұртта қалған", "Акоп" (Окоп), "Учитель", "Бөгелек", "Көкіл", "Бұраңбел" т.б. күйлері бұл күндері халыққа кеңінен танымал шығармаларға айналды. Болашақ ұрпақ үшін өмірге келген бабалардан қалған асыл мұралар, әсіресе, қазақтың ән-күйлері ХХ – ғасырдың екінші жартысынан бастап еркін жинала басталды. Соның нәтижесінде қазақтың атақты күйшілері жайлы мәліметтер мен күйлері таспаға түсіп белгілі бола бастады. Оған бір мысал (дәлел): 1963 жылы 23 тамыз күні, мен (осы жолдардың авторы) экспедициялық сапармен Ақтөбе облысы, Шалқар ауданында тұратын 80 жастағы Кәдірәлі Ержанов қартқа жолығып, одан Қазанғаптың, Үсеннің, Орынбайдың, Төрештің және өзінің көптеген күйлерін үнтаспаға жазып алғанмын. Кәдірәлі қарт өзінің ұстазы атақты Қазанғап күйшінің қасында екі жыл (2 жыл) еріп жүріп, күй үренгенін мақтанышпен айтып, күйлерін тартты. Ал, ұстазы жайлы: "Қазанғап ұзын бойлы, қайың қаптал жіңішке қара кісі еді. Шоқша сақалы бар. Сіңірі шыққан кедей. Бір жалғыз көне шапанын жамаулап киіп жүретін еді. Ертеректе бір баласы өлгеннен соң, қайтіп балалы болмаған. Қазанғап өз өмірінде Төреш, Орынбай домбырашылармен тартысып басым түскен, ал Үсентөремен тартысып тең түскен. Бұдан кейін Қазанғаппен күй тартысуға ешбір домбырашылардың батылы бармапты. Қазанғап өз өмірінде 124 күй шығарып тартқан. Қазанғаптың күй тартысы тыңдаушысын бірден өзіне баурап алатын. Сол өңірдегі үлкен той, жиындарда жырау мен Қазанғап екеуі бірге барып, бір жерден жырау жыр айтып, екінші жерде Қазанғап күй тартқанда, жиналған ел жырауға бармай Қазанғапқа баратын еді..."- деп, Кәдірәлі қарт есіне алды. Өнер құдіретін шын бағалай білген Қазанғап өмірдің не бір жоқшылық, ауыртпалық жолдарын басынан кешсе де, өз творчествосын ел өмірінің тілегімен ұштастырып, халықтың қамына арнады. Қазанғап шығармаларының тақырыбы сан түрлі. Мазмұны жан-жақты әсем әуенге бай, музыкалық тілі шебер. Сондықтан да, Қазанғап күйлері қазақтың аспапты музыкасы – күй жанрының қорына қосылған баға жетпес мұра. Кейінгі кездері Қазанғаптың өмірі мен творчествосына байланысты көптеген еңбектер жарыққа шықты. Айталық А.Райымбергенов пен С.Аманова шығарған "Күй қайнары", А.Райымбергенов шығарған "Қазанғап Ақжелең" атты құнды еңбектерді айтуға болады. Мұнымен қатар Бақыт Басығараев ағамыздың жеткізген Қазанғап күйлері де бұрынғы жиналған қорды толықтыра түсті. Ерсайын Бақытұлы Басықара - Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық консерваториясының доценті, Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері Қазанғап күйлерінің таралуы. Қазанғап күйлерін жалғастырушы, күйші Бақыт Басығараевтың өнер жолы Әр халықтың музыкасы сол халықтың тұрмыс-тіршілігі, туған жері, тарихымен байланысты. Қазақ халқының ән – күйлері оның ішінде алдымызда 155 жылдығы аталып отырған Қазанғап бабамыздың күйлері де оның өзінің өмір сүрген ортасымен, халқымен тығыз байланысты. Сондықтан оның күйлерінің таратылуы, қай өңірде болғаны, қандай шәкірттері арқылы дамығанын білеміз. Қазанғап композиторлығымен, орындаушылық ерекшелігімен жеке бір күй дәстүрін қалыптастырған тұлға, күйші. Академик Ахмет Жұбанов айқындап кеткен алғашқы жеті күй мектебінің бірі, әрі батыс күй дәстүріне жатады. Ол сонау Арал теңізі жағалауларынан бастап Ақтөбе өңірінің батысына дейін, бір жағы Шалқар, Ырғыз, Торғай далаларының шекарасынан, екінші жағы Үстүртке, Маңғыстауға дейінгі аймақта тараған деуге болады. Патшалық Ресей кезінде (ХІХ ғ.) Ақтөбе уезінің оңтүстігінде халықтың қоныстануы мен шаруашылық жүргізуі жөніндегі картаға қарасақ – ата-бабаларымыз қыстауға Арал теңізінің оңтүстігін, шығысы мен батысын айнала қоныстанса, жазғытұрым жайлауға шыққанда солтүстігінде Ырғыз, Тобылға жетіп, батысқа қарай Елек, Қобда, Жем, Сағызға дейін барып орналасқан. Ал жер-аяғы кеңігесін, ел мен ел, ауыл мен ауыл іргелес отырып, қыс бойы бірін–бірі көре алмаған халық аралас-құралас болып қауышқан, көріскен. Әсіресе, жаз келе елде той-томалақ, ойын-сауық жиындар көбейе түседі. Ондай жиындарда, әрине, әншілер мен күйшілер, ақындар мен жыршылар да жиналып, сол жерден табылып жатады. Күйшілер бірін-бірі іздеп барып күй тартысқан. Ал халықтың жалпы өмір–тіршілігіне келсек - тұрмыс қажеті, өмір сүру, бала-шаға асырау үшін алыс–беріс, сауда-саттықпен айналысқан. Халық жаз шыға жәрмеңкелерге барып, шаруаларымен бірге сондай жиындарда ойын-сауық, ән-күй сайыстарын да ұйымдастырған. Тарихта күйші Үсен төренің Орынбор мен Қарақамыста (қазіргі Темір) жәрмеңкелері болғаны белгілі. Міне, сол Үсен төремен күйші Қазанғап, жоғарыда айтқандай, азық-түлік қамымен барған керуен жолында, Үсен төренің ауылында кездеседі. Ол бірнеше күн қонақ болып, күй тартысады. Қазанғап бірнеше күйін сол кездесуде шығарады. Ал, оңтүстікте, Қоңыратта Әзберген хан үлкен күй сайысын ұйымдастырған. Оған Шүйт Орынбай, Табын Дүкенбай, Қаратөс Аймағанбет, Қаналы төре, т.с. күйшілер қатысады. Сол сайыста Ақжелеңдер топтамасын орындауда ерекшелігімен көзге түскен Қазанғап Бас жүлдені жеңіп алады. Қазанғаптың алғашқы ұстазы Төреш күйші Үстүртке қарай орналасқан Доңызтау – Аққолқа деген жерде болған, алғашқы күйлерді де сол кісіден үйренді. Уақыт өте, орындаушылығы мен күйшілігі жетісе келе Қазанғап өзі іздеп барып, Ембідегі Құрманияз, Бесқаладағы Орынбай, жоғарыда айтқандай, Қарақамыстағы Үсен төремен кездеседі. Енді "шәкіртсіз ұстаз-тұл" дегендей, Қазанғаптың өзінен үйренген тікелей шәкірттерінің бірнешеуін атайық, олар: Жұмалы Ембергенов, Қадірәлі Ержанов, Жәлекеш Айпақов, Тайпан, Райымберген, т.б. күйлер болған. Жәлекеш Айпақов Қазанғап күйлерін алғаш Алматыға апарып, үлкен сахнада орындап, насихаттап, таратқан кісі. Кейіннен сол нұсқалары бойынша оркестрге де түсірілді. Қазанғаптың жоғарыда аталған шәкірттерінен кейін Биман Кенжебаев, Мәжит Бейсенбаев, Әбдіғали Жаңбыршин, Шыналы Шопанов, Зібира Әубәкірқызы, Келбет Тілеулин, Рүстембек Омаров, Бақыт Басығараев, Айса Шәріпов, Садуақас Балмағамбетов, Ізбасар Ілиясов, т.б. легі жүреді. Ал ширек ғасырдан аса Қазанғап күйлерін зерттеп жүрген, қазанғаптанушы Абдулхамит Райымбергенов олардың шәкірттері болып есептеледі. Енді, Қазанғап бабамыздың немере шәкірті, күйші Бақыт Басығараевтың күйшілік, шығармашылық жолы туралы баяндап өтейін. Ол Арал-Шалқар өңірінде 1926 жылы (құжат бойынша 1928 ж.) дүниеге келген. Ол өңір – Арал теңізінің солтүстік батыс жағалауында "Құланды" болысы, одан бері қарай "Орда қонған" болысы болып екіге бөлінген екен. Кезінде өткен ғасырдың 30-шы жылдары аштық пен коллективтендіру кезінде сол жердегі халықтың көбісі Арал теңізінің арғы бетіне, яғни,теңіздің солтүстік – батысын айнала ішке қарай, қарақалпақ жеріне ауысады. Ол жердің табиғаты жылы, тыныштау, тұрмыс-тіршілікке ыңғайлы болған. Малдарынан айрылған қазақтар балық аулап, бала шағасын асырап қалған. Сол кездері Үшсай ауылында 11-13жасар кезінде домбыра ұстаған Бақыт әкеміз алғашқы ұстаздары Дәулеткелді, Жұмалыдан күй үйренген, кейін көптеген күйшілермен кездесіп, күйлерін пысықтай түседі. Олар Жолдастың Хайрулласы, Төлеусарының Мырзалысы, Әбдіғали, Биман, Зібира Әубәкірқызы, Тайпан, Келбет, т.б. Ол сол ауылда Қазанғаптың Қартмұрат, Құрманбай, Тұрғанбай деген туыстарымен, Сарыкенже, Ақкенже атты қыздарымен көрші тұрған. Енді күйші Бақыт Басығараевтың шығармашылық жолын дәлірек көрсету үшін, қай күйшімен қашан, қай жерде кездескені жөнінде өзі айтқан кейбір деректермен толықтыра түсейін. Күй тартып, үйрене келе ол 1942 жылы Үшсайда Қазанғаптың шәкірті Жұмалымен алғаш кездесіп, күйлер үйреніп, оны ұстаз тұтады. 1948 жылы Нөкіс қаласында күйші Биман Кенжебаевпен кездесіп, күй тартысады. Сол кезден бастап "қазақстандық бала", "домбырашы Бақыт" атана бастайды. Одан кейін әскер қатарына алынып, Түркіменстанның Мары қаласында әскери борышын өтеп жүргенде, Мары облыстық партия комитетінің екінші хатшысының шақыруымен (қазақ азаматы екен) әйгілі күйші Мұрат Өскенбаевпен кездеседі. 1953 жылы Аманөткелде күйші Шыналы Шопановпен кездесіп, Қазанғап күйлерін одан әрі пысықтай түседі. Ал 1954 жылы Құландыда Қазанғаптың тағы бір тікелей шәкірті, өзінің туған нағашысы, күйші Қадірәлі Ержановпен кездесіп, күйлер үйреніп, батасын алады. Осылайша Қазанғаптың күйлерін, олардың ерекшелігі мен әдемі әуенділігін бұлжытпай орындай келе, көзінің қарашығындай сақтап, жинайды. 1962-1963 жылдары Құландыға академик Ахмет Жұбановтың жолдауымен жас маман Өтеген Спанов Қазанғаптың күйлерін іздеп келеді. Сонда Б.Басығараев алғаш үнтаспаға күйлерді орындап жазып береді. Артынан күйлердің жарыққа шығуын көп күткен әкеміз А.Жұбановтың өзіне хат жазады. 1967 жылы Ахаң, Ахмет Қуанұлынан жауап хат келеді. Сол хаттан кішкене үзінді келтіре кетейік: "Қымбатты інім Бақыт!... Қазанғап күйлері көлеңкеде қалып қойған жоқ... Жақын арада өзіңіз аңсаған арман – Қазанғап туралы қомақты еңбектер жазылатыны анық. Домбыраңызды шынықтыра түсіңіз"... Одан кейін Құрманғазы атындағы Алматы мемлекеттік консерваториясының фольклор бөлімінен Зауре, Зоя Қонаева деген зерттеушілер де Шалқарға, Бегімбетке келіп, үн- таспаға жазып алған. Ең нәтижелісі - 1978 жылы Ақтөбеде музыкадан белгілі ұстаз Ысқақ Райымбергеновтың баласы зерттеуші Абдулхамит Райымбергеновпен кездесу болды. (ол кезде консерваторияның студенті). Ол 10-15 күн күйшінің қолынан күй үйреніп, нотаға түсірді. Кейін 1984 жылы "Қазанғап Ақжелең" атты үлкен жинақта осы күйлер бірінші рет жарық көрді. Күйші Бақыт Басығараев 1970 жылдары Ақтөбе облыстық радио, телеарнасына шақыртылып күйлер тартса, 80-ші жылдардың ортасына таман Қазақ радиосы, Қазақстан телеарналары хабарға түсіріп, күйтабаққа жазды. Сол кезден бастап өмірінің аяғына дейін (2001 жылдың сәуірі) Ол Ақтөбеде, Алматыда өткен дәстүрлі музыка өнеріне арналған көптеген фестивальдар, форумдар, концерттерге қатысып, тағайындалған жүлделер мен сый-сияпаттар алып келді. 1998 жыл Ақтөбе облысының мәдениет басқармасының ұсынуымен өнерге сіңірген еңбегі үшін "Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қызметкері" атағы берілді. Ал 2000 жылы Түркістанның 1500 жылдық мерекесіне арналған Алматыда өткен дәстүрлі музыка фестивалінде оған арнайы тағайындалған Бас жүлде берілді. Б.Басығараевтың репертуарындағы күйлердің мазмұндылығы иірімдерінің әуезділігі мен ерекшелігінің себебі – оның Қазанғаптың шәкірттерінен тікелей үйренгендігінде және екі немесе үш шәкірттен алған күйлердің өзгешеліктерін қосып, толықтырып орындауында дер едім. Қазанғаптың шәкірттері мен жалғастырушылары жөнінде Абдулхамит Райымбергеновтың жасаған схемасы бойынша Қазанғаптан Қадірәлі, Жұмалы, Жәлекеш, Райымберген, т.б. үйренген. Жалекештен – Келбет, Рүстембек, Айса үйренсе, Бақыт Басығараев екі негізгі ұстаздары Қадірәлі мен Жұмалыдан күйлер үйренген (Инструментальная музыка казахского народа, А.1985 Мақала "Проблемы текстологоческой вариантности кюев"). Салыстырмалы түрде қарағанда Қазанғаптың тікелей екі шәкіртінен үйренген басқа күйшіні кездестіре алмадық. Ал әртүрлі варианттар қандай жолмен пайда болады деген сұраққа себептерін жобалап, жіктеп, жауап беріп көрейін. 1) Композитор күй шығарғаннан кейін оны алғашқы шәкірттері, күйшілер үйрене бастайды. 2) Біраз уақыт өткесін композитор күйді екшелей, пысықтай келе кейбір жерін алып тастап, өзгертіп басқа әуенмен, иіріммен толықтыра түседі. Оны кейінгі үйренген шәкірттер, күйшілер осы өзгерісімен толықтырып үйренеді. 3) Үйренген күйді әрі қарай келесі шәкіртке, ұрпаққа жалғастыруда үйрету қабілеті мен әркімнің қабылдау қабілеті, күйшілік, орындаушылық деңгейінің әртүрлі болуына байланысты өзгерістер болады. 4) Шеберлік, күйшілік деңгейі жоғары, өз жанынан күй шығаруға бейім, сол күйшілік дәстүрді меңгерген күйшілер өзінің иірімдерін, әуен бөліктерін қосып, дамытып, өңдеп толықтыруы мүмкін т.с.с. Сөйтіп әртүрлі себептермен қолма-қол,құйма-құлақтық әдіспен күйлер әртүрлі өзгерістермен, варианттармен ұрпақтан – ұрпаққа жетеді. Бірақ күйлердің негізі, қалпы бір екені сөзсіз. Жалпы күйлерді көбінесе шалдардан, қариялардан үйренген. Енді соны үйренген күйші, домбырашы сол күйшілердің жеткізгені бойынша, соған күй мазмұны мен жылдамдығы жағынан мүмкіндігінше жақындата орындағаны абзал деп есептеймін. Күйді үйренетін жас немесе орта буындағы орындаушылар көбінесе өздерінің жастығына,қызу қандылығына (темпераментіне), түсінігіне байланысты ма, әйтеуір жәй күйлердің өзін жылдамдатып, ұшыртып, мазмұнын бұзып орындайды. Оның ішінде Қазанғап күйлері мазмұны жағынан философиялық, лирикалық болып келеді. Ал, қарт күйшілер, үлкен кісілер кемелденген шағында, өмір философиясын түсініп, соны енді күйдің философиясымен ұштастырып, түйістіреді. Сол кезде нағыз үйлесім, музыка тілімен айтсақ гармония пайда болады. Сондықтан, күйді сол тұрғыдан түсініп, жүректен өткізіп орындаса, өткен қарт күйшілердің екшеленіп, сұрыпталып келген күйлері, олардың мазмұндары өзгермес еді. Көне көз қариялардың айтуларынша Қазанғаптың өзі де қолдары, саусақтары салалы, ірі болған деседі, соған қарағанда ол күйлерді өте жылдам ойнамаған. Мүмкіндігінше байыппен, байсалды, терең сезіммен, аса әдемілік және әуездікпен орындаған деген тұжырым айтуға болады. Соңында айтарым, Қазанғап күйлері бүгінге дейін оның шәкірттері, ізін басқан дүлдүл күйшілер арқылы жетті. Өткен күйшілерге ұрпақ атынан алғасымызды айта отырып, алда да Қазанғап бабамыздың мұраларын әрі қарай жалғастыруды мақсат тұтайық. Күйлерін сол тұрғыда мазмұнын сақтап, ұрпақтан – ұрпаққа жеткізе берейік дегім келеді. Тмат Мерғалиұлы – профессор, зерттеуші Кәдірәлі Ержанов (1885 – 1968) Қазақтың ән-күйлерін халық арасынан жинау мақсатында 21 август 1963 жылы мен және Құдайберген Жұбановтың үлкен баласы Ахраб ағай екеуміз Ақтөбе қаласына экспедицияға шықтық. Ақтөбе қаласында тұратын атақты домбырашы, Қазанғаптың күйлерін алғаш жеткізуші Жәлекеш Айпақов қартқа жолығып, Қазанғаптың, Боғданың, Үсентөренің күйлерін магнитофон лентасына (үнтаспаға) жазып алдық. Сөз арасында Жәлекеш қарт, Қазанғаптың қасында екі жыл еріп жүріп күйін үйренген Кәдірәлі қарт туралы әңгіме етті. Кәдірәлі қарт Шалқар ауданында тұрады екен. Біз 23 август 1963 жылы Кәдірәлі Ержанов қартты Шалқар ауданынын жайлауында отырған жерінен іздеп таптық. Жасының 80-ге келгеніне қарамастан Кәдірәлі күйші қолына домбыраны алып тартқан кезде қанаттанып, жаңа күш біткендей шабыттанып кететін. Кәдірәлі Ержанов 1885-жылы Ақтөбе облысы, Шалқар ауданы, Аяққұм дейтін жердегі Қаңбақты ауылында туған. Руы Әлім, оның ішінде Шекті, Шектінің Қаңбақтысы. Ержанның Сапарәлі, Кәдірәлі деген екі ұлы болған. Сапарәлі Қазанғаптың тікелей шәкірті атанған. Ағасының осындай өнерін көрген Кәдірәлі жасынан домбыраға әуестеніп, өнер жолына талпынады. Сапарәліден көптеген күйлер үйренеді. Жасы он сегізге толғанда Қазанғаптың қасына еріп, ел аралап, күй үйреніп екі жылдай жүреді. Сол уақытта Кәдірәлі Табыннан шыққан Тасыбай, Қонақбай сияқты домбырашылармен тартысып жеңеді. 1951 жылы жасы жетіп жұмыстан босанған, оған дейін тері дайындау жұмысында болған. Бертін келе өз жанынан "Ілме", "Егіз", "Жетім бала", "Ұмытты қалды, ұмытты", "Қасқа-ау, ана арада – қасқа-ау, мына арада" атты күйлерін шығарады. Кәдірәлі әрбір күйді өз мәнерінде шебер орындайтын домбырашы. Ол жасы сексеннен асып отырса да, күй тартқанда жасарып, қанаттанғандай болады. Кәдірәлі қарттың орындауында бізге өз күйлерімен қатар, ұстазы Қазанғаптың да көптеген күйлері жетті. Кәдірәлі қарт жайлы Қазақ ССР-на еңбек сіңірген артисі Жәлекеш Айпақов: "Кәдірәлі Қазанғаптың қасына ерген ең таңдаулы, мықты шәкірттерінің бірі"-дейді. Осындай үлкен өнер иесі, болашақ ұрпақ үшін өшпестей күй мұрасын сақтап қалдырған майталман күйші Кәдірәлі Ержанов – 1968-жылы сексен үш жасында қайтыс болды. "Қасқа-ау, ана арада - қасқа-ау, мына арада" күйінің әңгімесі. К. Ержанов халық күйлері мен халық композиторлары:Қазанғап, Боғда, Қаратөстің шығармаларын еркін меңгеріп, жұртшылыққа таратушы шебер домбырашы, өнер иесі. Кәдірәлі Ержановтың өмірі мен творчествосы туралы Т.Мерғалиевтің "Домбыра сазы", 1972ж., кітабында айтылған. Ал, Кәдірәлінің "Қасқа-ау, ана арада - қасқа-ау, мына арада" күйін, 1963 жылы автордың өзінің орындауында, шығу тарихы жайлы әңгімесімен Т.Мерғалиев жазып алған. Кәдірәлінің ұстазы атақты күйші Қазанғап, қасына ерген шәкірттеріне тек күй үйретіп қана қоймайды, оларды басқа ауылдың домбырашыларымен тартысқа шығарып, қандай жағдайларда қарсыласын жеңуге болатынын айтып, үнемі баулып отырады. Бір жылы Кәдірәлі Қазанғаптың қасында жүргенде Табын руының Тасыбай, Қонақбай сияқты белгілі домбырашыларымен тартысып оларды жеңеді. Кәдірәлінің оларды жеңу себептері былай болыпты: Тасыбай мен Қонақбай ауылындағы жасы жетпістер шамасындағы бір бай төрт әйелдің үстіне бесінші етіп, көрші ауылдағы бір кедейдің жас қызын малға сатып алыпты. Қыз байдың үйінде бір жұма болғанда, елде қалған сүйген жігіті артынан іздеп келіп, бір түнде алып қашып кетеді. Түн ортасында бай жас "жұбайын" іздеп, шырт ұйқыда жатқан ауылды бөрліктіріп оятады. Қыздың қашуына көмектескен сол ауылдың қу жігіттері байды мазақтап, қызбен жігіт ауылдан ұзағанша оны алдарақтап (алдандырып), ауыл маңындағы қарабарақтың арасынан іздеген болып, "ана арада, мына арада" деп, түн ішінде қарауытып көрінген қарабарақтың арасын байға аралатып, әбден сілесін қатырыпты. Осы оқиғаны естіген Кәдірәлі Тасыбай, Қонақбай ауылының байларын мазақтап, "Қасқа-ау, ана арада - қасқа-ау, мына арада" деп күй шығарғанда Тасыбай мен Қонақбай: "Сараң байдың қырсығы бүкіл елге, ел намысына тиді",- деп, өздерінің жеңілгендерін мойындапты. Сөйтіп, Кәдірәлінің "Қасқа-ау, ана арада – қасқа-ау, мына арада" деген күйі, осы оқиғаға байланысты шыққан екен. | |
| Просмотров: 7159 | Загрузок: 0 | | |
| Всего комментариев: 0 | |