Мәлік Ғабдуллиннің 100 жылдық мерейтойына арналған әдеби кеш презентациясы

1-жүргізуші:

Кеңес Одағының Батыры, гвардия майоры  Мәлік Ғабдуллин  Қазақстан Компартиясының орталық комитетінің  арнайы шақыртуымен 1943 жылы тамыз айының  6-24  күндері  туған еліне келеді. Осы сапарында  жыр алыбы, ғасыр куәгері Жамбыл Жабаевқа барып сәлемдеседі. Бұл 23-24 тамыз күндері еді. Батырмен орыс балалар әдебиетінің көрнекті өкілі  ақын Самуил Маршак,  академик, дипломат ақын Төлеген  Тәжібаев және академик-жазушы Сәбит Мұқанов, тағы біраз зиялылар барады.жамбыл төрде төрт қабатталған көрпенің үстінде отыр екен. Бір топ ел адамдары өщін қоршап алған.  Қарт ақынмен  бірінші болып Сәбит Мұқанов сәлемдесіп:

-Жәке, майданнан күтіп отырған балаңыз  мына  жігіт, -деп ол Жәкеңе Ер Мәлікті таныстырады.

-Кел, қасыма отыршы!батыр келеді деген хабарды мана күндіз естіп едім, майдан төрінен келетін арыстанды өзім қарсы алайын  деп, күн ұзаққа далада болдым-дейді Жамбыл,-баяғыдағы Ер Тарғын, Қобыланды, Сұраншы, Өтегендер секілді алып тұлғалы алпамса шығар десем, өзің талдырмаш қана жігіт екенсің ғой?!

    Мәліктің әңгімесінен майдан даласындағы жігіттердің ерліктеріне қанық болып, жас жігіттің  сөзін  ұнатқан  ақын домбырасын күйлеп, әдемі, ұзақ сонар жырын айтқан екен.

Батырым -Мәлік беренім,

Жүйрігім, озған өренім.

Халқы сүйген қалауым,
 Жырымды саған төгемін.

«Ел күйзелген кезінде,

Ерлік еткен, бауырым,

Жау жағадан алғанда,

Батырлық еткен, бауырым,

Ел намысын құрметтеп,

Ер намысын ардақтап,

Құтты болсын айтамын,

Шын жүректен, Мәлігім!»-

Батырым – мақтанамыз сендей ұлға 
Қосамыз атыңды өлең - жырға. 
Намысын ер қазақтың жауға бермей, 
Болдыңдар жүрекке жан, елге тұлға,

«Батыр аға» 
Айыртау, Зерендідей кімде тау бар, 
Ел сәні Қошқарбай мен Имантаулар. 
Жыланды, Сырымбет тау, Жалғыз таулар, 
Бәрі де көктен түскен ай арулар. 
Оқжетпес алтын арқау сұлу жырға, 
Қыраны ұя салған биік шыңға. 
Ағамыз батыр Мәлік шыңда туып, 
Шыңдалған шар болаттай өшпес тұлға. 
 

Ата-баба қазағымның данасы, 
Туады екен аталардан дарасы. 
Қанай биден Мәлік батыр тараған, 
Қасиетті халқымыздың баласы. 
Қазағым, құтты болсын қуанышың, 
Мәліктей батыр тұлға туғаны үшін. 
Бүгінде әлем жатыр сыйлап бізді, 
Қалайша елжіремес бұған ішің. 
 Қойсалған батырдың көркем елі, 
Зеренді Көкшеміздің сұлу жері. 
Жаралған елінің топырағында, 
Мәлік батыр Көкшетаудың асыл ері. 
 

Батырым Мәлік, жер жарып даңқың, таныды алыс Алашың, 
Ояттың, талай із қалдырып, жастардың ойлы санасын. 
Жазушы болдың, жанашыр болдың еңбек еттің сен ел үшін, 
Зерттеуші болып, зерттедің халық ауыз әдебиетінің саласын. 
Мәңгілік мұра - ұрпағың үшін өзіңнен қалған қолтаңба, 
«Білімнің ізі, ерліктің күші» жүректе қалған сол таңба. 
 

 Өн бойы қайсарлықтан жаратылған, 
Өтіпті бұл өмірден дара тұлғам. 
Мәлік аға - мәңгілік ел есінде, 
Зерендідей киелі жерде туған. 

 Көрініп ақыл - ойдың асқарынан, 
Інжу - маржан төгілтіп дастанынан. 
Ұстаз, ғалым, жауынгер – Мәлік ата, 
Жүректердің төрінен орын алған. 
 

6-оқушы:

1946 жылдан бастап Мәлік Ғабдуллин запастағы подполковник болады. Сұрапыл соғыстан соң елге аман қайтап, түрлі салаларға белсенді қызмет етеді. Артынан өшпес із қалдырады. 1959 жылы оған «Филология ғылымдарының докторы» ғылыми дәрежесі тағайындалады.

         Соғыстан кейінгі жылдарды ғылыми-педагогикалық салада қызмет атқарады, 1946-1951 жылдар аралығында Қазақ КСР Ғылым Академиясының Тіл және Әдебиет Институтында директорлық қызметте болады, 1951-1963 жылдар аралығында Абай атындағы ҚазПИ-де ректорлық қызмет атқарады. 1963-1973 жылдары Қазақ КСРға Тіл және Әдебиет Институтында Фольклор бөлімінде меңгеруші болып істейді.

2-жүргізуші:

Мәлік Ғабдуллиннің әдеби қызметі 1938 жылдан басталды. Оның қазақ фольклоры мен әдебиеті туралы жазған 100-ден астам мақалалары республикамыздың газет, журналдарында жарияланды. Ғалымның зерттеген негізгі еңбектері қазақ халқының батырлық эпостары, мақал-мәтелдері, айтыстары мен халық әндері болды. Қазақ әдебиетінің көптомдық тарихын шығаруға ат салысады. Оның «Қазақтың батырлық эпостары» зерттеу еңбегі 1972 жылы Шоқан Уәлиханов атындағы сыйлыққа ие болады. КСРО Жоғары Кеңесінің 2-4 шақырылымдарында депутаттық мандатқа ие болады. Мәлік Ғабдуллин «Менің майдандас достарым» (1947), «Алтын жұлдыз» (1948), «Майдандық очерктер» (1949), «Достар, жолдастар жайлы» (1969), «Ызғарлы жылдар» (1971) атты көркем әдеби шығармалардың авторы болып табылады. Ғалымның әдеби туындыларының кейбірі И.П.Щеголихан көмегімен орыс тіліне аударылды.

1-жүргізуші:

Ғалымның фольклордағы еңбегінің ең биік белесі «Қобыланды батыр» жыры болып табылады. Қазақ халқының ерте заманнан келе жатқан мәдени мұрамыз. Батырлар жырының ішіндегі ең көлемдісі де, көркемі де «Қара Қыпшақ Қобыланды батыр» жыры. Бұл жырды зерттеген кезде ғалым көп қиындықтарға ұшырағанын жасырмады. Бұл жырды зерттеу барысында жырдың сөздік қорына, онда кездесетін көне сөздерге көп көңіл бөлген.  

2-жүргізуші:

«Қобыланды батыр» жырынан 6 А сынып оқушысы Бағрам Тоқтар үзінді оқиды.

1-жүргізуші:

Батырлық, ерлік жайлы ақындар қанша  өлең арнады,  көреген данышпандар қанатты сөздер айтты , халық арасында қаншама мақалдар бар десеңші. Халық қаһарман деп білген  Бауыржан Момышұлының қаншама  қанатты сөзі бар.

2-жүргізуші:

Соның біразын есімізге түсірейікші. Тыңдармандардан сұрайық.

1. Ерлік - елдің қасиеті, жүректілік - жігіттің қасиеті.

2.  Ешкім іштен батыр болып тумайды: батырлық та, мінез секілді өскен орта, көрген тәрбиеге байланысты қалыптасады.

3 Батырлық тәуекел мен ақылдың есебінен шығуға тиіс. Тәуекел кейде ақылды да ақтап алады. Ал ақылсыз тәуекелді ештеңе де ақтап ала алмайды.

4. Ерлік - тайсалмас табандылық пен қайыспас қайсарлықтан шығады.

5.  Өршіл рухтан - өлмес ерлік туады.

6. Қарабет болып қашқанша - қайрат көрсетіп өлген артық.

1-жүргізуші:                 

Мәлік Ғабдуллин, ол кісі туралы ғана емес бірталай әдебиет пен тарихқа қатысты жайттардан хабардар  еттік деп ойлаймын.

2-жүргізуші:

Олай болса, құрметті тыңдармандар, бүгінгі кешке қатысқандар  ұлыларды ұлықтауды естен шығармайық.

От ішінде шыныққандар,
Қасиеттен атқан таңдар.
Ұмытпаңдар, ұмытпаңдар
Ей, тірілер ұмытпаңдар –деген жолдармен кешімізді аяқтаймыз.

Мұғалімнің қорытынды сөзі:

      Кештің  мақсаты жерлесіміз, мақтанышымыз, Батыр атамыздың өмір жолынан мағлұмат беру, ерліктерін, артында қалдырған өсиет сөздерін үлгі ету; оқушыларды  шығармашылыққа, іздемпаздыққа, адамгершілік қасиеттерге  баулу. 

Осы орайда атамыздың өткерген бір оқиғасын баян етейін.Осыдан соң ол кісінің қаншалықты адамгершілігі мол жан болғанын аңғаруға болады.

Мәншүкке Батыр атағын берудегі Мәліктің еңбегі
Мәлік батыр сұрапыл соғыс жылдарында Қызыл Армияның Саяси Бас басқармасының орыс емес ұлттардың жауынгерлері арасында үгітшісі болып қызмет атқарады. Ол соғыс кезінде қазақтың батыр қызы Мәншүк Мәметоваға қамқоршы аға болады. Тіпті, Мәншүктің қазасынан кейін оған Батыр атағын бергізу үшін М.Ғабдуллин үлкен еңбек сіңіреді. Бұл жайлы ҰОС ардагері Байуақ ардагер мәлімдейді. Мәншүктің қазасын ести салысымен, ол дереу Невель қаласына келеді. Ол кезде құрамында Мәншүк болған 100-бригада тарап, 1-атқыштар дивизиясы құрылып жатады, ал Байуақ сол уақытта Невель қаласындағы                        6-гвардиялық армияның резервінде тұрады. Мәлік келе-сала: «Мәншүкке не жасап жатырсыңдар?» – дейді. Олар екінші дәрежелі Отан соғысы орденіне ұсынғандарын айтады. Мәлік жатып кеп ашуланады. Сосын тұрып: «Айтыңдаршы, Алматы мен Мәскеудің арасы қанша шақырым?» – дейді. Біреуі «4800» десе, біреуі «5000 шақырым» деп жатады.
«Мейлі, 4 мың-ақ болсын. Басқаны қойып, қазақтың жиырмаға жаңа шыққан қызы сонша жерден Отанымды, Мәскеуді қорғаймын деп келіп, қолына орыстың винтовкасын алып, соғысамын деуінің өзі сендерге ерлік емес пе? Осыдан артық немене керек? Дереу құжаттарын қайта дайындаңдар. Комсомолдың Орталық комитетінің бірінші хатшысы Михайловқа, болмаса маған Батыр атағын берген Калининнің өзіне барам. Тіпті Ворошиловқа кірем. Одан түк шықпаса, менің Мәлік атым құрып кетсін, өзімнің жұлдызымды берем» деп, қайтадан дайындалған құжаттарды алып кетеді. Содан алты ай дегенде Мәншүкке 1944 жылы 5 наурызда Батыр атағы беріледі.

      Қазақ зиялыларыннан шыққан тұңғыш Кеңес Одағының батыры, филология ғылымдарының докторы, КСРО Педагогикалық ғылымдар академиясының академигі, жазушы, танымал қоғам қайраткері Мәлік Ғабдуллин – ұлт тарихындағы орны ерекше тұлғалардың бірі.

Кезінде «Батырым-Мәлік беренім, жырымды саған төгемін» деп жыр алыбы Жамбылдан бастап барша қазақ ақындары майдандағы ерлігін дәріптеген Мәлік Ғабдуллинді туған халқы қадірледі, құрмет тұтқандығының айқынбір куәсі – туған жері Көкше өңірінен өзге Қазақстанның түкпір-түкпірінде батыр атындағы мектептер мен көшелердің болуы.

      Қазақта ежелден жерін жаудан, елін езгіден, қызын күңдіктен, ұлын құлдықтан қорғаған батырлары көп болған. Сонау заманда Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай сынды батыр бабаларымыздан басталатын ерлік істер кешегі Желтоқсан оқиғасына дейін жалғасты. Бүгін ата-бабамыз аңсаған тәуелсіз елдің бақытты ұрпағы, аспандарың ашық, тұнығы мөлдір, қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған заманның  ұрпақтары, алдарыңа  анық мақсат қоя біліңдер, оқу оқимын, еңбек жасаймын дегендерге ешқандай кедергі мен тосқауыл жоқ. «Өлі риза болмай, тірі байымайды» деген сөз бар қазақта, ұлыларын ұлықтаған ұрпақ бола біліңдер.