| Главная » Файлы » Рефераты |
Әл-Фараби (870 - 950)
|
Еще больше материалов по этой теме можно найти здесь » [Қазақстан тарихы] |
04.02.2012, 13:08 |
| Әл-Фараби (870 - 950) Фараби дүниенің білім және ой тарихынан құрметпен орын алған ұлы түрік ғалымы, ойшылы. Физика, химия, медицина, математика ғылымдарында және философияда жеткен нәтижелерімен Еуропа мәдениетінде үлес қосқан, кітаптары XVIII ғасырдың соңына дейін Еуропа университеттерінде оқылған түрік дарыны.Шын аты –Махмұт. Фараби Түркістанда, Фараб (Отырар) қаласында 870 жылы дүниеге келді. Әкесі- қорған басшысы Махмұт Тұрпан. Батыстың білім әлемінде оны әл-Фарабиус атымен таниды. Фараби оқып –жазуды туған қаласында үйреніп, заманының ең атақты ғұламаларынан сабақ алды.Тәлімін кеңейту үшін әуелі Иранға,кейін Бағдатқа кетті.Фараби Бағдадта болған кезінде кілең атақты кісілерден дәріс алған және өзі де сабақ оқытқан.Әсіресе логика және грамматика пәндері мен араб тілін меңгеруді осы қалада жалғастырды. Өзі діншіл адам еді.Исламның ақылға негізделген дін екеніне сенетін.Ол парсы,араб,латын және грек тілдерін үйренді.Әсіресе грек ойшылдары Аристотель мен Платон пікірлерінің синтезін жасауға және Сократ философиясының негізін жарыққа шығаруға көп еңбек етті.Сондықтан да өзін «Хадже-и-сани»,яғни «Екінші ұстаз» деп аталады.941 жылы Алеппоға келді.Ол жылдары Алеппо Сейфуддевле Әлидің қол астында еді.Бұл түрік әкімі түрік оқымыстысы Фарабиге үлкен сый-құрмет көрсетіп,оны сарайына алды.Кейбір деректер Фарабидің өзіне ұсынылған шенді алмай,күндіз көкөніс өсіріп,түнде шам жарығымен философиялық ойлар жазумен айналысқандығын көрсетеді.Фараби-алғашқы ислам философы және ислам философиясын қалаушы.Кейбір зерттеушілердің пікірінше,Фарабидің «Ат-талисмус-сани» атты ең-бегірек философиясына еліктеушілік.Олай болса бұл өте жемісті елік-теушілік,өйткені ол өзінен кейінгі бүкіл дүние ой-пікіріне құрмет көрсеткен Ибн Сина осы кітаптың арқасында грек философия- сын үйренген.Ибн-Сина былай деген еді: «Бір кітап дүкенінен сатып алған Фарабидің кітабын оқы-ғанда,бұрын еш түсіне алмаған грек метафизикасын толығымен осы кітаптан үйрендім».Фараби музыкамен де айналысқан, тіпті «канун» деп аталған аспапты (домбыраға ұқсас) өзі ойлап шығарған және осы аспаппен бірнеше әндер де шығарған.Оның «музыка- кітабы»-музыка жөнінде жазылған алғашқы ғылыми зерттеу.Фараби Алепподан Шамға(Дамаск),Шамнан Каирге сапар шеккенде жұрт арасына өзінің пікірлерін таратқан,білімге қызмет еткен.Ол Алеппода 950 жылы январь айында қайтыс болып,Шам қаласының жанындағы Баб-ул-Сағыр деген жерде жерленді.Фарабидің ойы,қөз қарастары,өте жемісті еңбектері, түсіндіргісі келген ойын өте жеңіл түсіндіре алатын қасиеті Шығысты да,Батысты да таң қалдырды. *** Әбу Насыр әл-Фараби (870— 950)
— қыпшақ даласынан шыққан ұлы энциклопедист ғалым, астролог, музыка
теоретигі. Ол әскербасының отбасында дүниеге келген. Отырар
медресесінде, Шам, Самарқан, Бұқара, кейін Харран, Мысыр, Халеб
(Алеппо), Бағдат шаһарларында білім алған. Ол түркі ойшылдарының ең
атақтысы, әлемдегі екінші ұстаз атанған ғұлама. Оның заманы "Жібек жолы”
бойындағы қалалардың, оның ішінде Отырардың экономикасы мен
мәдениетінің дамыған кезіне дәл келеді. Орта Азия, Парсы, Иран, араб
елдері қалаларына жиһанкездік сапарлар жасап, тез есейген ол көптеген
ғұламалармен, ойшыл-ақындармен, қайраткерлермен танысып, сұхбаттасады.
Тарихи деректер бойынша 70-ке жуық тіл білген. Өздігінен көп оқып, көп
ізденген ойшыл. Философия, логика, этика, метафизика, тіл білімі,
жаратылыстану, география, математика, медицина, музыка салаларынан 164
трактат жазып қалдырды. Шығармаларында көне грек оқымыстыларының,
әсіресе, Аристотельдің еңбектеріне талдау жасады. (Аристотельдің
"Метафизика”, "Категория”, "Бірінші және екінші аналитика” сияқты басты
еңбектеріне түсіндірмелер жазған.)Адамның өз болмысын өзі танып-білуіне
философиялық тұжырымдар жасаған. Бұл мәселені логика, этика, педагогика
тұрғысынан кеңінен саралап, өзара сабақтастықта қарастырады. Ол рухани
бастауларды жан-дүние үндестігінен, әдеміліктен, қанағаттанудан,
бақыттан іздестірді. "Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы”, "Мемлекет
қайраткерлерінің қанатты сөздері” және т.б. еңбектері бар.Ғылымдардың
шығуы” деп аталатын трактатында математиканың шығу тегі мен себептерін
ашуға тырысады. Астрономияға байланысты еңбектеріне "Алжебрге
түсініктеме”, "Геометриялық фигуралардың егжей-тегжейі жөнінде табиғи
сырлары мен рухани әдіс-айлалар кітабын” жатқызуға болады. Арифметика
саласында "Теориялық арифметикаға қысқаша кіріспе”, физика саласында
"Вакуум туралы”, медицина саласында "Адам ағзалары жөніндегі
Аристотельмен алшақтығы жөнінде Галенге қарсы жазылған трактат”,
музыкаға байланысты "Музыканың ұлы кітабы” еңбектері әлемді мойындатқан
дүниелер. | |
| Просмотров: 3625 | Загрузок: 1 | | |
| Всего комментариев: 0 | |