ЖЕЛТОҚСАН ЖАҢҒЫРЫҒЫ
(ТӘРБИЕ САҒАТЫ)

Мақсаты: Оқушылардың ойында елжандылық сезімін қалыптастыра
отырып, туған елі мен жеріне деген сүйіспеншілігін тәрбиелеу, тіліміз бентарихымызға құрметпен қарауға тәрбиелеу;
Көрнекілігі: Желтоқсан жаңғырығы тақырыбында шығарылған плакат,
нақыл сөздер жазылған плакат, желтоқсан оқиғасының құрбандарына,
желтоқсан оқиғасына байланысты жасалған буклеттер, магнитофон;
Барысы:
Әнұраным жанұраным
Айтар әнім, сөйлер сөзім.
Туған жерім – сағынарым
Мәңгі бақи шырқалады,
Республикам әнұраны, - дей отырып әнұранды шырқаумен сабақ басталады. Ортада С.Тұрысбековтың «Көңіл толқыны» күйі жәймен ойнап тұрады.

Алға таман ақырындап жүргізушілер шығады.

1-жүргізуші:
Ерлерді ұмытса да ел, сел ұмытпас,
Ерлерді ұмытса да ел , жел ұмытпас,
Ел үшін жанын қиып, жауды қуған
Ерлерді ұмытса да ел, бел ұмытпас
Ел үшін төккен ерлер қанын жұтып,
Ерлерді ұмытса да ел, жер ұмытпас
Арқаның селі, желі, шөлі, белі, -
Ерлерді ұмытпаса ел ұмытпас, - деп Мағжан Жұмабаев ағамыз айтқандай дүниені дүр сілкіндіріп, қазақ елінің бостандық туын көтерген ерлеріміз мәңгі есте қалары сөзсіз.
Бүгінгі «Ұлытаулар аласармайды,
Ұлы есімдер ұмытылмайды», деген рубрикамен өтілетін «Желтоқсан жаңғырығы» атты тәрбие сағатымызды ашық деп жариялаймыз.

2-жүргізуші:
Құрбандарым, жазықсыз құрбандарым
Бет бағдарын бақиға бұрғандарым,
Қаралы жылдардай боп қарауытып,
Халқымның мәңгі есінде тұрғандарым
Құрбандарым, жазықсыз құрбандарым,
Кеудемдегі қоламта қоздатқаным
Тұншықса да түрмеде тозбапты әнім.
Жазықсыз жапа шегіп бұл жалғаннан,
Жалтақтап кете барған боздақтарым.

Көрініс: «Көңіл толқыны» күйі жәймен орындалып, ортада Ана отырады. Сахна сыртынан Қайраттың рухы: Елбең, елбең жүгірген
Ебелек отқа семірген
Арғымақ мінген жаратып
Ақсауыт киген темірден
Алатаудай бабалар
Аруағыңмен жебей көр! – деген
Қайраттың дауысы естілді.
Ана: Ойпырмай, биіктен құлаған тау суындай буырқанған тасқынды бұл
үн кімдікі өзі? Жас тұлпар тұяғының дүбірі естілгендей ме өзінен?
Оқыстан шыққан айқай – шуды, сол шуға бүйірі қызған дара боздың шабысындай мына үнді қайдан естіген едім? Ойпырмай, ия, ия, сол дауыс қой мынау, Қайраттың дауысы ғой, таныдым. Тоқыраудың тоғышарлары тобықтан қағып құлатқан Қайратымыздың үні ғой бұл. Ия, ия, дәл сол!
Қалай болып еді өзі?!

1- жүргізуші: Ия, ол күн тәуелсіздіктің туын ең алғаш көтерген әйгілі 86-ның
16 желтоқсаны еді. Таңертеңгілі сағат 10-да бар-жоғы 18 минутта
26 жыл Қазақстанды үздіксіз басқарып келген Дінмұхамед Ахметұлы
Қонаев орнынан түсіріліп, орнына Генадий Васильевич Колбин
ешкімнің пікірнсіз тағайындалған еді ғой.

(Ана ортадан ақырындап кетеді)

Көрініс:
Ортаға дабырлай басып бір топ жастар шығады. Барлығы дабырласа: Естідіңдер ме? Бұл не масқара? Неге халықпен санаспайды? Қашанғы шыдаймыз? Ең болмаса ішімізден неге сайламаған? Ел қамын біз ойламағанда кім ойлайды? Жан-жаққа жатақханаларға, институттарға, қыздарға хабар бардыма екен?

1-жігіт: Дүрсілкінді қайдан да қоңыр аймақ,
Бағы жана ма қала ма соры қайнап
Ұран жазып қып-қызыл ту көтерген
Бізде шықтық алаңға «Елім-ай – лап»
2-жігіт: Ербол Сыпатаев: демократияны бұғаудан босатыңдар, әр халыққа
өзінің көсемі керек.
1-қыз: Сәбира Мұхамеджанова: бұл дегенің ҚКП-да беделдің қалмағаны,
құрып барады емес пе?
3-жігіт: Ескерусіз дін жатыр сүресінде
Қақпақ қойып ауызға, көзді байлап.
Санаспайды-әй, бұлар тегі ешкіммен
Жариялылық дегенің елес, білем.
2-қыз: Ләззат: Сүрмейтұғын болдық қой күймей ғұмыр
Көлеңке күннен де тимейді нұр.
Колбин деген кім екен, қайдан келген,
Уа, сыртымыздан қашанғы билейді бұл?
3-қыз Гүлнәр: Өгей қозы біз болдық енемізге
Келімсектер шықты ғой төбемізге
Ақиқат жоқ маңайың толған аңыз
Жүр екенбіз тұманды жолда нағыз.
Осы кезде жан-жақтан милиция, солдаттар қоршай бір дөкей шығады.
- Тараңдар әйтпесе күш қолданамыз.

(Ешкім қозғалмайды, осы кезде жаңағы дөкей қолын сілтеп қалады. Сойылмен соғу, қыздардың шашынан сүйреу, тепкілеу, айқай шу, қызыл қанға боялады)

Сол кезде жігіт: Бар болғаны осы еді «қылмысыз»
Савитскийді көрген жоқ бір кісіміз
Кейін соның қазасы таңылғанда
Аң-таң болып, қан жылап тұрды ішіміз
Қыз: Темір құрсау біздерді бүргені шын
Мұң шағады қапаста кімге құсың
Ақ-қараңды тексерер түрме деген
Концлагерь болды ғой біздер үшін

2- жүргізуші: Ия, тарихта «Құйын-86» деген атпен мәңгі қалатын бұл жойқын
шабуылдың құрбаны болып қазақ қыздары мен жігіттері біздің
арамыздан кете барды.

Ортаға Сәбира, Ләззат, Қайрат, Ерболдың суреттерін ұстаған төрт оқушы шығады.

1-оқушы: 19-желтоқсан. Ауруханаға бас сүйегі мен миынан жарақаттанған
энергетика институтының екінші курс студенті Ербол Сыпатаев
әкелінді. 23-желтоқсанда есін жимастан қайтыс болды. Ербол біреудің
жалғыз баласы еді. «Құйын-86» операциясының құрбаны болды.

2-оқушы: Сол бір ерте түскен қыс тоқырау жанжалының табанында аяусыз,
армансыз тапталған ар-намыстың ышқынған дауысы құлағымызда әлі
шыңылдап тұрғандай. Бұл дауыстың ішінен қызғалдақтай Ләззат сенің
де ләззат үнің талып естіледі. Сен тірі болсаң, қазағыңның мәдениетін
дамытуда үлкен үлес қосар едің-ау.
Еліңнің сен намысы үшін
Құрбан еттің жаныңды
Мазақ етіп қорлай алмас
Ешкім сенің арыңды.
3-оқушы: Сәбира, Сәбира Мұхамеджанова бар жоғы 16 жаста еді.
26-желтоқсан күні Астанадағы дүрбелеңге үн қосқаны үшін өзінің ар-
намысына, анасына, атасына масқара сөздер айтып, балағаттағанына
училищеден жазықсыз шығарылғаны үшін шыдай алмай, Өскемен
педучилищесінің 1- курс студенті Сәбира Мұхамеджанова
жатақхананың 5-ші қабатынан құлап өлді.
Желтоқсанда шындық жырын шырқаймын деп шарқ ұрдың,
Желтоқсанда егеменді ел болсақ деп талпындың
Айналайын, айналайын, жас өркені халқымның
Ерте айтылды, сондықтан да келте айтылды бұл әнің.

4-оқушы: Қайрат деген атым бар,
Қазақ деген затым бар
«Еркек тоқты құрбандық»
Атам десең атыңдар!
- Ия, бұл жазықсыз құрбан болған қазақ азаматы Қайраттың соңғы күні. Ол 1987 жылдың 1-қаңтар күні үйінде жаңа жылды тойлау үстінде тұтқындылған еді.

Көрініс:
Тергеуші Қайраттан сұрақ алады.

Тергеуші: Сен өзіңнің Совицкийді өлтіргеніңді мойындайсың ба, жоқ па?
Қайрат: Жоқ. Мен Совицкийді өлтіргенім жоқ!
Тергеуші: Ақымақ! Әкетіңдер, Атыңдар! Көзін құртыңдар!
Қайрат: Күнәдан таза басым бар
Жиырма бірде жасым бар
Қасқалдақтай қаным бар
Бозторғайдай жаным бар.
Алам десең алыңдар!
Қайрат деген атым бар,
Қазақ деген затым бар
«Еркек тоқты құрбандық»
Атам десең атыңдар!

2- жүргізуші: М.Мансұрдың орындауындағы «Желтоқсан желі» әнін
желтоқсан құрбандарын еске алып, тағзым етіп қосыла шырқайық!

1- жүргізуші: Пешенесіне жазылған аз ғана ғұмырдың соңғы сағатына дейін
рахым күтіп, кім үшін, не үшін мерт болуға тиіс екендігі сезе алмаған еді.

2- жүргізуші: Бостандықтың жарық сәулесі үшін аянбай арпалысып
жатқанда, оның тағдырына бүкіл әлем құлақ түрген еді. 1987 жылдың шілдесінде КСРО Жоғарғы Кеңесінің төрағасы А. Громыконың атына Венгрияның 41 адамы қол қойған хат келді. Чехословакияда 77 адам қол қойып, үндеу көтерді. Варшава да үн қосты. 70 адам қол қойған Лех Валенса бастаған хат кешірілім беруін талап етті. Германияда 1987 жылы 31 тамызда ГХДП жастар бөлімінің төрағасы Христоф Боркет Қайрат Рысқұлбековты босатуын талап етті. Америкада Рональд Рейган 1987 жылы 19 шілдеде М. Горбачев пен бас прокурор А. Рекуновқа телеграмма жолдады.

1- жүргізуші: Халықаралық осы пікірлердің өлім жазасының 20 жылға
ауыстырылуына сөзсіз ықпалы болған еді. 500 күннен астам өлім камерасында өзегі талып үміт пен үрей құшағында отырған Қайрат енді 20 жылға Свердловскіге айдалып бара жатып, кенеттен Семейден шықты. 21 -мамырда Семей түрмесінде 21-камерада қаскөйлікпен қаза тапты.

Көрініс: Алаң. Құлпытас жаны. М.Шаханов және қыз бен жігіт, ана, оқушы.

Жігіт: Алматыға жолым түсіп келе қалсам мен міндетті түрде Республика
алаңына соғамын. Алаңға кіре бергенде денем түршігіп, жүрегім шымырлап кетеді. Есіме марғау дүниені дүр сілкіндірген қасіретті де қасиетті Желтоқсан оқиғасы түседі. Себебі, алаңға егемендік үшін құрбан болған Қайратпен бірге мен де болған едім.

Қыз: Мен де осы алаңға келсем, барлығы маған не айтасың дегендей болады.
Ақтық сөзің армандарың хатта қалды
Көріп жүрміз қиып ап сақтағанды
Қайрат! Қайрат!
Сен мені естимісің
Есін жиған халқымыз «Зек» халқымыз
Лагерде шірітпей, ақтап алды, - дегім келеді және келген сайын осы сөзді қайталай беремін.

М.Шаханов: Ия, дұрыс айтасыңдар!
Әр дәуірдің еркіне сай нарқы өзгерген алтынның
Айналайын, айналайын, жас өркені халқымның
Желтоқсанда шындық жырын шырқаймын деп шарқ ұрдың,
Желтоқсанда егеменді ел болсақ деп талпындың
Кеудеңде әлі сызы жатыр сол кездегі салқынның
Айналайын, айналайын, жас өркені халқымның!

Ортаға ақырындап ана шығады. Тәуелсіздік монументіне гүл шоғын қояды. Жанында немересі болады.

Ана: Ия, айналайын балапандарым!
Өсер елдің қай сәттерде бірлік болмақ қалауы
Лаула, лаула Желтоқсанның мұзға жаққан алауы!
Өздеріңдей ар - намысты жас өркені бар елдің,
Ешқашанда тиісті емес еңкеюге жалауы.

Желтоқсан құрбандарын еске алып 1 минуттық үнсіздік жарияланады.
Осыдан кейін барлық оқушылар, қатысушылар «Менің Қазақстаным» әнін орындайды.